Wat pa niet voelde, voel ik ook.

6 kenmerken van systemische belasting in de mannelijke lijn
Heb jij je ooit wel eens afgevraagd waarom sommige emoties zo moeilijk toegankelijk zijn, zelfs in de meest intense situaties? Mijn verhaal begon niet bij mijzelf, maar bij mijn opa in de oorlog. Ik ben geboren met het stresscoping-systeem van een Duitse frontsoldaat.
Veel mensen denken dat je als kind als een “onbeschreven blad” wordt geboren. Niets is minder waar. Als je je afvraagt waar je vreemde gedragspatronen, onverklaarbare symptomen, of herhalingen van ongezonde patronen vandaan komen en je die niet kunt koppelen aan actuele gebeurtenissen in je leven, dan kan het nuttig zijn om te kijken naar wat er in vorige generaties is gebeurd.
De uit-knop
Nooit heb ik begrepen waarom ik in de meest spanningsvolle en gevaarlijke situaties het hoofd koel kon houden. Mijn emoties en angsten kon ik uitschakelen. Als kind vond ik dit normaal, maar eigenlijk ook vreemd. Ik noemde het mijn ‘uit-knop’.
Waarom voelde ik niets als ik een vis de kop insloeg? Wat maakte dat ik geen afgrijzen voelde toen ik als jonge man zag dat een collega-mijnwerker tussen twee treinen vermalen werd? Of geen angst voelde toen ik werd bedreigd door een groep van acht man en schreeuwde: “Kom maar op, ik maai jullie allemaal neer!” Dit laatste ging gepaard met een fysieke beweging alsof ik een mitrailleur bediende. Waar kwam in godsnaam die beweging vandaan? Er kwam op dat moment zoveel resolute energie vrij, dat ze stokstijf bleven staan en wegliepen.
Na 30 jaar therapie weet ik dat veel mannen een uit-knop hebben. Uit ervaring weet ik ook dat hij soms vast kan blijven zitten. Het is een effectieve coping strategie in gevaarlijke situaties, maar totaal ongeschikt bij spanning in liefdesrelaties.
De aanleg van de uit-knop

Mijn Duitse opa werd geboren in het eerste jaar van de Eerste Wereldoorlog. Later vocht hij in de Tweede Wereldoorlog en overleefde zelfs Stalingrad. Zijn foto hing bij mijn oma in de gang, wat ik als kind vreemd vond. Er werd nooit over hem gesproken.
Ik herinner me dat ik eens bij mijn oma naar een Jacobs-Café-reclame keek, met gelukkige mensen rond de koffietafel. Toen het koffietijd was bij mijn oma, keek ik rond en zag alleen lange, bevroren gezichten. Ik dacht: “Hier klopt iets niet.”
Mijn vader werd geboren in het eerste jaar van de Tweede Wereldoorlog. Hij was als een stille muur, en soms extreem gewelddadig. In de vrouwelijke lijn was er ook veel geweld, verkrachtingen en abortussen. Zelf ben ik agressietrainer geworden en mijn zoon zit nu in het leger. De patronen zetten zich voort.
Intergenerationeel trauma
Intergenerationeel trauma verwijst naar psychisch of emotioneel trauma dat van de ene generatie op de volgende wordt doorgegeven. Dit gebeurt wanneer ouders of grootouders ingrijpende gebeurtenissen zoals oorlog of geweld meemaken, en de impact van die ervaringen onbewust doorgeven aan hun kinderen.
De uit-knop wordt ook fysiek doorgegeven
Epigenetica onderzoekt hoe genen aan- of uitgezet worden zonder dat de DNA-sequentie zelf verandert. Omgevingsfactoren zoals stress, voeding, blootstelling aan chemicaliën, en traumatische ervaringen beïnvloeden deze veranderingen. Dit is bijvoorbeeld onderzocht bij Holocaust-overlevenden en hun nakomelingen. Dit zet me aan ook aan het denken over de huidige obesitas- en burn-outgolf.
Systemische belasting
De ervaringen die worden besproken in Nachkriegskinder van Sabine Bode resoneren sterk met mij. De kenmerken van oorlogstrauma’s worden vaak doorgegeven van soldatenvaders aan hun kinderen. Deze “systemische belasting” beïnvloedt de levens van de naoorlogse generatie en de manier van overdracht kan eigenlijk breder worden toegepast op elk onverwerkt trauma.
Hier zijn de zes belangrijkste kenmerken van systemische belasting:
1. Stilte en Ontkenning
• Onbesproken oorlogstrauma’s: Veel vaders spraken niet over hun traumatische ervaringen. Er ontstond een cultuur van stilte en ontkenning binnen het gezin, waardoor emoties en ervaringen werden weggestopt.
• Afwezige emotionele communicatie: Door de emotionele afstand van de vaders groeiden veel kinderen op zonder open communicatie over gevoelens, wat leidde tot een gebrek aan emotionele verbinding.
2. Emotionele Afstand en Koude Opvoeding
• Afstandelijke ouders: Getekend door de oorlog waren vaders vaak emotioneel afwezig of ongevoelig voor de behoeften van hun kinderen, wat vervreemding en isolement veroorzaakte.
• Autoritaire opvoeding: Sommige vaders hanteerden een strenge, autoritaire stijl, ingegeven door hun militaire achtergrond en het naoorlogse verlangen naar orde en discipline.
3. Overdracht van Trauma
• Onbewuste overdracht: Kinderen voelden de psychologische impact van trauma via hun ouders. Onverwerkte trauma’s werden onbewust doorgegeven via de sfeer thuis, angsten of gedragsproblemen.
• Vage angsten: Veel kinderen groeiden op met een onverklaarbaar gevoel van onrust, zonder duidelijke oorzaak.
4. Verstoorde Identiteitsontwikkeling
• Gebrek aan rolmodellen: Door de emotionele afwezigheid van vaders ontbraken positieve mannelijke rolmodellen, wat leidde tot problemen met zelfvertrouwen en identiteit.
• Zoeken naar bevestiging: Kinderen hadden een diepe behoefte aan goedkeuring van hun ouders, maar kregen die vaak niet, wat gevoelens van onzekerheid veroorzaakte.
5. Intergenerationele Impact
• Langdurige gevolgen: De impact van oorlogstrauma werd vaak doorgegeven aan latere generaties, die als volwassenen nog steeds worstelen met onverklaarbare emotionele problemen of relatiekwesties.
• Emotionele blokkades: Door een gebrek aan emotionele expressie in hun jeugd, hadden veel naoorlogse kinderen moeite met diepgaande relaties.
6. Sociale en Culturele Invloeden
• Nadruk op heropbouw: De focus in de jaren ’50 en ’60 lag op vooruitgang, wat weinig ruimte liet voor reflectie op het verleden en de verwerking van trauma’s.
• Taboe op psychologische hulp: Psychische problemen werden gezien als zwakte, waardoor oorlogstrauma’s vaak onbehandeld bleven.
Deze kenmerken laten zien hoe diepgeworteld de impact van trauma kan zijn, zelfs voor degenen die het niet direct hebben meegemaakt.
Inzicht biedt uitzicht
Een collega van mij opent zijn therapeutische sessies vaak met: “Eerst inzicht, dan uitzicht.” Als gepensioneerd psycholoog helpt hij nog steeds Duitse studenten die komen voor angst, stress, en onverklaarbare dromen over traumatische oorlogservaringen. In 95% van de sessies komt de oorlog in hun familiesysteem naar voren.
Veel mannen hebben een emotionele uit-knop die nog steeds in de “frontlinie-stand” staat. Dit maakt voelen en verbinden in relaties moeilijk. Dit mechanisme kan worden overschreven door andere ervaringen en via systeemopstellingen in resonantie met anderen. Alleen praten erover is niet genoeg.
Zie Wat Helpt
Frank Hoffmann